THEMAKRANT COMMUNICATIE (editie 23, januari 2025)

 VERDWENEN BEROEPEN: DE TELEFONISTE

door Wim van Gorsel

,,O sorry, dan ben ik verkeerd verbonden.’’ Heel soms hoor je het nog wel eens als je opgebeld wordt door iemand die het verkeerde nummer heeft gekozen. Onbedoeld verwijst het naar de tijd dat er nog geen automatische telefooncentrales bestonden en alle gesprekken via telefonisten liepen.

De beller moest dan tegen de vanuit het plaatselijke PTT-postkantoor werkende telefoniste (of centraliste, meestal een vrouw) zeggen wie hij of zij wilde spreken en die bracht met behulp van snoeren in een paneel de gewenste verbinding tot stand. De kosten van het gesprek werden door de telefoniste nauwkeurig geregistreerd en later in rekening gebracht.

Dokter

Voor sommige bellers was de telefoniste maar een hinderlijke sta-in-de-weg naar een snel gesprek. Zoals de dokter, die zo snel mogelijk geholpen moest worden omdat hij geen tijd te verliezen had, de burgermeester die als overheid voorrang claimde of de journalist die geen seconde kon wachten om een primeur door te geven.

Daarentegen waren er ook bellers die geen haast hadden en de vriendelijke stem van de telefoniste op waarde wisten te schatten en een melancholisch gevoel overhielden aan de invoering van de volautomatische telefooncentrales. Zoals in Tholen in december 1959, waar gedwongen afscheid moest worden genomen van de bij velen zo geliefde juffrouw Janny.

Dode ding

De Eendrachtbode drukte op 31 december 1959 een lofzang af op juffrouw Janny, omdat ze vaak meer gedaan had dan alleen maar haar plicht. ,,Niet daarom alleen zullen we je missen. Maar óók en misschien wel vooral omdat we je prettige stem niet meer horen Janny (….) omdat we nu aan dat dode ding moeten draaien, dat dan toch opeens levend wordt.”

Tot de tweede helft van de jaren vijftig kende ons land — met name in plattelandsprovincies als Zeeland — nog veel van deze zogenoemde handcentrales. Daarna gingen de technische ontwikkelingen snel en werd omgeschakeld op volledig automatische telefooncentrales.

Tweede in Europa

Via voorlichtingsavonden van de PTT werden telefoonabonnees alle ins en outs over het nieuwe systeem bijgebracht. Bellers konden nu via een kiesschijf zelf direct contact opnemen met degene die men wenste te spreken. De telefonistes in de telefooncentrales werden hierdoor overbodig en kregen vaak ander werk. In 1962 was het gehele Nederlandse telefoonnet geautomatiseerd. Daarmee was het het tweede land van Europa.

foto: Opening van de telefooncentrale in Tholen omstreeks 1958. De centralistes zijn v.l.n.r.: onbekend, Geertje Bakker en Riet Engelvaart. | Foto Jacqueline Midavaine. ZB/Beeldbank Zeeland, rec.nr. 121189