THEMAKRANT SCHOOL (editie 14, SEPTEMBER 2022)

door Johan Francke

Vrijwel iedereen heeft traumatische herinneringen aan de schooltandarts. Een of tweemaal per jaar parkeerde de gevreesde dental-car op het schoolplein. Alle kinderen, later alleen de niet-verzekerden, moesten er langs. Het beroep is, voor zover bekend, in Zeeland inmiddels geheel verdwenen.

Begin twintigste eeuw vatte het idee post dat de overheid verantwoordelijk was voor de volksgezondheid. De zorg voor het slechte gebit van veel arme kinderen hoorde daarbij. In de jaren ’30 pleitte de Nederlandse Maatschappij tot Bevordering der Tandheelkunde voor een kosteloos halfjaarlijks onderzoek van gebitten op lagere scholen. Toen in 1940 werd geconstateerd dat de melkgebitten van praktisch honderd procent van de Zeeuwse schoolkinderen waren aangetast, werd in december 1941 de schooltandarts in de hele provincie ingevoerd. Net als de zomertijd bleef ook de schooltandarts na de bevrijding in ‘44/’45 gewoon gehandhaafd. Vooral in de na-oorlogse jaren kregen de kindergebitten veel meer suiker te verwerken. Cariës (tandbederf) kwam vooral voor bij oorlogskinderen.

Horrorarts

De naam van horrorarts kreeg de schooltandarts vooral omdat hij vaak zonder verdoving gaatjes boorde en kiezen trok en daarbij een ruwe behandeling van de kinderen niet schuwde. De schooltandarts werd per verrichting betaald en dat leidde soms tot weinig geduld met het herstel van een gebit.

De angst voor de schooltandarts had ook een positief effect: het stimuleerde kinderen om beter hun tanden te poetsen, maar angst is een slechte raadgever. De Breskense Willy Ras – zo liet hij in 2021 in de PZC optekenen – was met geen stok meer naar de tandarts te krijgen toen hij als kind een te zware dosis verdovingsmiddelen ontving en een hartaanval kreeg. Toen hij daarop nogmaals naar de dental-car moest werd deze dusdanig verbouwd dat hij nadien niet meer hoefde te komen en jarenlang de tandartsstoel ontweek.

Mond open

Gerard van der Hoeven herinnerde zich in 2016 nog hoe in de jaren zestig in Vlissingen de klassen in colonne naar het Medisch Centrum liepen om in een vervallen oude villa aan de Julianalaan naar de schooltandarts te gaan: ‘in de wachtkamer hoorden we het angstaanjagende fluitende geluid van de waterboor die zonder verdoving op een slachtoffer werd losgelaten wanneer tandarts De Vries een gaatje had geconstateerd.’ Het vocabulaire van deze tandarts beperkte zich doorgaans tot de opmerking: ‘Mond verder open.’

In Zierikzee hielden de leerlingen zelfs angstvallig de klok aan de muur in de gaten. Daarop konden ze precies bijhouden hoe lang een behandeling ging duren. Dat je anders met kinderen hoort te communiceren dan destijds gebeurde, is sindsdien wel doorgedrongen tot de tandheelkundigen.

Zorgverzekeraar CZ constateerde in 2008 nog dat niet minder dan achttien procent van de Zeeuwse kinderen onder de zeventien jaar nooit een tandarts bezocht. De kans is dan ook groot dat de verdwenen schooltandarts ooit weer terugkeert. Het kabinet maakte in juli 2022 zelfs bekend daartoe maatregelen te zullen nemen. Met het groter worden van de verschillen tussen arm en rijk en het bezuinigen op de tandzorg in veel verzekeringen is het immers wachten op veel slechte kindergebitten. En voorkomen is altijd beter dan genezen, want die horrorverhalen van weleer kwamen doorgaans niet van mensen die een gezond gebit hadden.

Beluister de podcast die Remco van Schellen maakte met Johan Francke over de schooltandarts door de jaren heen:

Foto boven: De mobiele schooltandarts in Zeeuws-Vlaanderen aan het werk | Foto: ZB Beeldbank Zeeland, recordnr. 144434

Groene Kruisgebouw aan het Jannewekken in Zierikzee omstreeks 1965. De kinderen wachtten op hun beurt voor de schooltandarts en konden op de klok zien hoe lang een consult duurde. | Foto: ZB Beeldbank Zeeland, recordnr. 42156