THEMAKRANT SCHOOL (editie 14, SEPTEMBER 2022)

Themakrant School (september 2022) zorgde voor een bijzonder Zeeuws weerzien: Oud-onderwijzeres Heleen Joosse-de Rijk uit Zwijndrecht kreeg het artikel toegestuurd over ‘Blauwe vingers omdat je links was’. Daarin werd zij genoemd als voorbeeld hoe je linkshandigen wél goed kon begeleiden. Het artikel werd geschreven door één van haar leerlingen van het eerste uur: Margreeth Ernens-Abrahamse. Inmiddels zijn er over en weer bezoeken afgelegd en is het contact na 57 jaar hersteld.

door Margreeth Ernens-Abrahamse

Heleen de Rijk (78) kwam als piepjonge onderwijzeres in 1963 naar Terneuzen, waar ze ging werken aan de christelijke nationale school aan de Leeuwenlaan.

Hoewel geen Zeeuwse van geboorte, is ze wel stevig in de Zeeuwse klei geworteld. Haar grootouders van vaders kant woonden in ‘De Zak’, waar haar opa ‘diekbaos’ was. Daar groeide Heleens vader op. Hij ging het onderwijs in en liep stage in ’s Gravenpolder. (zie de column van Allie Barth over ‘Zwirtjes’, bij dát hoofd der school dus).

Heleens moeder kwam uit Middelburg. Vader en moeder leerden elkaar op ‘de kweek’ kennen. Ze verhuisden naar elders, maar veel gezinsvakanties werden in Zeeland doorgebracht. Heleens ouders zijn later naar Vlissingen verhuisd, waar ze hebben gewoond tot hun overlijden. (vader haalde de PZC toen hij 100 jaar werd).

Vers van de kweekschool kwam Heleen dus in 1963 voor de klas te staan. Negentien jaar jong en verantwoordelijk voor een klas van ongeveer 25 leerlingen. ,,Die eerste dag als onderwijzeres was heel spannend. Eerst werd ik voorgesteld aan mijn collega’s en daarna ging je gewoon aan de slag. Die kindertjes waren, zeker die eerste tijd, heel bedeesd. Coaching of supervisie was er in die tijd helaas niet bij’’, zegt ze.

Jip en Janneke

In de klas hing ze een groot, zelfgemaakt, wandkleed op met allemaal plaatjes van Jip en Janneke. Ze was mijn juf in de eerste en tweede klas, (1964/1965 en 1965/1966) en ik weet nog goed dat ze  stukjes voorlas uit een pocketboekje over Jip en Janneke van Annie M.G. Schmidt. Dat was ongehoord, voorlezen over stoute kinderen! ,,Denk aan die versjes van Annie MG: ik wil niet meer, enzovoorts. Aan ‘t eind staat dan: ‘en als ze kwaad zijn, zeg ik: Bil!’ Nou dat was wat in die tijd’’, zegt Heleen terugblikkend..

Ze zorgde er ook voor dat mijn linkshandige klasgenootje Claartje een speciale pen kreeg. De andere juf op die school vond dat nonsens, en timmerde met haar stokje de vingers van linkshandige kinderen blauw.

Met plezier naar school

Maar niet alleen in deze dingen was Heleen innovatief. Ik verveelde me dat eerste jaar enorm omdat ik allang kon lezen, schrijven en rekenen (mijn zus van vijf jaar ouder speelde graag schooltje). Heleen pakte mij slim aan en gaf me andere dingen te doen, zoals de klassenbibliotheek. Ik mocht van haar ook gewoon lezen in een boek, als de andere kinderen moesten oefenen op het lezen van ‘An en moe, moe en An, An en Jan….’’  Dat alles zorgde ervoor dat ik toch met plezier naar school ging en en passant ook nogal wat leerde. Én ik mocht vaak onder het mom van klusjes doen in de klas blijven als ze na schooltijd aan klas 6 Engelse les gaf.

Heleen zorgde altijd voor een vrolijke sfeer in de klas, en danste vaak een pirouette, zodat je het kantje van haar onderjurk onder haar rok tevoorschijn zag komen. Dat vonden wij, haar leerlingen, prachtig. Ze leerde ons ook vrolijke liedjes zingen. En mijn eerste echt moeilijke woord heb ik van haar geleerd: palindroom. Denk aan parterretrap, Anna, Reinier, woorden die je zowel van links naar rechts als van rechts naar links kunt lezen. Mijn vondst JIJ werd afgekeurd, want, zo legde ze me uit, dat was nog te moeilijk voor mijn klasgenoten, die de i en j nog niet zo lang kenden als lange ij… Maar ik leerde er wel van dat je met taal kon spelen.

Als onderwijzeres legde ze ook huisbezoeken af bij haar leerlingen. We zijn ook eens met de hele klas bij haar thuis geweest. Ze woonde toen op kamers aan de Markt in Terneuzen. Ik herinner me dat die kamer toen ineens propvol was.

Ziekenhuis

In mijn tweede jaar bij haar moest ze naar het ziekenhuis om haar amandelen te laten knippen. Dat schijnt voor volwassenen nogal levensbedreigend te zijn, zo werd ons door bovenmeester Van der Veen verteld, dus de hele klas zat in zak in as. Zouden we onze juf wel terugkrijgen? We kregen gelukkig een leuke vervanger: meester Hamelink. Maar we waren superblij toen onze juf weer heelhuids bij ons terug was voor de klas. Ik vond het heel jammer dat ik naar de derde klas moest zónder mijn juf.

Ik kijk dan ook met heel veel genoegen terug op die eerste twee lagere schooljaren bij mijn juf Heleen de Rijk!

Heleen werkte op de school aan de Leeuwenlaan van 1963 tot 1966, waarna ze naar een andere school vertrok. In 1969 trouwde ze met een Zeeuw. Uiteraard stopte ze met werken toen ze trouwde, dat ging toen zo. Ze heeft met haar gezin nadien in verschillende plaatsen gewoond. Tegenwoordig woont ze in Zwijndrecht, in een appartement dat uitkijkt over de Maas en waar de schepen vlak langsvaren. Ze weet na al die jaren nog bijna alle namen van haar Terneuzense leerlingen, en ook bijzonderheden over hen en hun familie.

Dankzij het themanummer School zijn wij weer in contact met elkaar gekomen. Een Zeeuws Weerzien na 57 jaar!

Foto: De eerste klas, jaargang 1964/1965, met Heleen de Rijk als onderwijzeres. Linksachter bovenmeester Tim van der Veen. Wie zich herkent op deze klassenfoto, kan zich melden via web@zeeuwsweerzien.nl

Beluister het gesprek dat Remco van Schellen van Omroep Zeeland had met Heleen de Rijk over haar eerste onderwijsjaren in Terneuzen: