THEMAKRANT COMMUNICATIE (editie 23, januari 2025)

door Margreeth Ernens-Abrahamse

Het moet in 1965 zijn geweest, twintig jaar na de oorlog. In de derde klas van de lagere school kregen we dan ook geschiedenisles over de Tweede Wereldoorlog. De meester vertelde ons op een middag over de verschillende communicatiemiddelen die toen werden gebruikt.

Je had natuurlijk Radio Oranje, ‘De stem van strijdend Nederland’, een radioprogramma van de Nederlandse regering in ballingschap in Londen. Koningin Wilhelmina sprak het volk via dit medium vaak toe. De radio-uitzendingen werden ook gebruikt om codeberichten voor het verzet in Nederland door te geven zoals ‘Bericht van Bob voor Jan: blijf op de plaats waar je bent’. De Duitse bezetter had het luisteren naar Engelse zenders verboden en later de bevolking verplicht alle radio-ontvangers in te leveren. Toch waren er nog heel wat radio’s waar velen in het geheim naar luisterden.

Tijdens de oorlog werd de morsecode kort-kort-kort-lang gebruikt voor de letter V van Victory. Morsecode werd vooral op schepen gebruikt, maar ook gevangenen in het Oranjehotel in Scheveningen tikten morsecode tegen de leidingen om met elkaar ‘te praten’.

Was ophangen

Ook op andere manieren werd toen op creatieve manieren gecommuniceerd. Het is bekend dat onderduikers die op het land aan het werk waren, aan de manier waarop de was buiten hing konden zien of het veilig was of dat er Duitsers in de buurt waren. Hingen de hemden bijvoorbeeld ondersteboven, dan was het beter om weg te blijven.

De Enigma (Grieks voor raadsel) was een elektromechanische codeermachine, waarmee berichten werden gecodeerd in andere lettercombinaties dan het origineel, die vervolgens weer terugvertaald werden door een identieke machine. Tijdens de oorlog werden na lange tijd de Enigmacodes van de Duitsers gebroken, waardoor het verloop van de oorlog drastisch werd beïnvloed.

Eigen codes

Mijn vriendje Jan-Joost en ik vonden al dat geheime codeschrift superinteressant. Dat konden wij ook! Dus stelden wij onze eigen geheime code samen om elkaar briefjes in de klas te sturen. Zelfs ‘onze enigma’ – onze basiscode – was in een soort geheimschrift: alles stond in spiegelbeeld. De meester onderschepte onze briefjes nogal eens, maar tot zijn ergernis kon hij er niet veel mee. We hebben ons geheime codeschrift niet lang gebruikt want het was een heidens karwei om een regel tekst te produceren. Maar leuk was het wel om de meester voor een raadsel te zetten.

foto: De Enigmacode-brieven van Jan-Joost en mij. | foto archief Margreeth Ernens