THEMAKRANT AUTOLOZE ZONDAG (editie 18, SEPTEMBER 2023)

door Willem Staat

Het was guur op zaterdag 1 december 1973. Het vroor in sommige delen van Nederland streng, de temperatuur kwam nergens boven de min 1 graad Celsius uit en de zon scheen amper.

Zo tegen acht uur ’s avonds werd het stil op straat. De regering had gevraagd om een kwartier zendtijd op de twee tv-zenders en de drie radiozenders. Joop den Uyl zou spreken over de oliecrisis en menigeen vroeg zich gespannen af wat de minister-president zou zeggen. Op 4 november beleefden we de eerste autoloze zondag en ook de benzine was op de bon. Wat zou er nog meer volgen?

Zuinig
Nou, dat viel eigenlijk best mee. Den Uyl vroeg het volk zich toch vooral te houden aan de maximumsnelheden van 100 kilometer per uur voor personenauto’s en 80 kilometer voor vrachtwagens. Ook verzocht hij om zuinig te zijn met energie en de verwarming eerder uit te doen.

De premier hamerde op het aambeeld van samen de schouders eronder en besloot zijn toespraak als volgt: ,,Maar als we daartoe bereid zijn wordt het geen koude winter, ook al vriest het nog zo hard.”

Die zin inspireerde Bert Klei, befaamd columnist van Trouw tot misschien wel zijn beste stukje. Ik kan het me na een halve eeuw nog bijna woordelijk herinneren. Klei beschreef hoe Joop den Uyl lag te woelen in zijn bed, omdat hij worstelde met de vraag hoe hij het volk zou toespreken.

Zondagsschool

Zijn vrouw Liesbeth vroeg; ,,Wat heb je toch?” Maar Joop had juist niks. Tot hij uit het echtelijk bed stapte om de gouden ingeving op te schrijven die hij plots kreeg. Volgens Klei was die te danken aan de zondagsschool, waar Joop als jongetje hoorde dat wie in Jezus geloofde rijk is, ook al is hij nog zo arm. Bingo! Arm en toch rijk was maar een stapje naar koud en toch warm!

Het resultaat van de maatregelen van het kabinet Den Uyl was trouwens gering. Automobilisten omzeilden de benzinedistributie door massaal over de grens te tanken. Mede daardoor besloten de pomphouders al snel om ook zonder bonnen brandstof te leveren. De distributiemaatregel werd dan ook na een maand al ingetrokken.

Geen tekort

Achteraf bleek dat de toenmalige minister van Economische Zaken Ruud Lubbers uit alle hoeken van de wereld olie had opgekocht. Het gewilde vocht klotste als het ware tegen de kademuren. Van een tekort was dus geen sprake.

foto: Premier Joop den Uyl tijdens zijn historische televisietoespraak zaterdagavond 1 december 1973. | Bron: NOS