THEMAKRANT COMMUNICATIE (editie 23, januari 2025)

door Albert Kort

Vraag iemand van onder de dertig jaar eens wat een penvriend(in) is en je krijgt de meest kolderieke antwoorden. Voor de jeugd lijkt het zelfs een woord uit het vreemde-woordenboek.

De ouderwetse brief is vervangen door de nieuwe taal van de sociale media. Kort en haastig. Geen zorgvuldig geformuleerde zinnen, maar korte steekwoordjes. Belangrijk is dat de ontvanger zo snel mogelijk reageert op het bericht. En dat gaat met WhatsApp sneller dan met een brief.

Snakken

Jammer, want wat heb ik in mijn jeugd veel brieven geschreven. Het liefst aan meisjes uit landen achter het IJzeren Gordijn, want dat was spannend. Via een radioprogramma kwam ik achter de namen en adressen van jongedames die zaten te snakken naar een penvriend(in) uit het Westen, voor hen vaak de enige manier om met westerlingen in contact te komen.

Ik wilde weten hoe het leven er daar uitzag. Een paar jaar lang heb ik gecorrespondeerd met twee vriendinnetjes uit Tsjecho-Slowakije. Uren was ik bezig met het schrijven van wat de ‘perfecte brief’ moest zijn. Eenmaal verzonden begon het lange wachten op het antwoord. Soms kwam dat binnen een paar dagen, maar bij brieven uit het Oostblok werd je geduld vaak flink op de proef gesteld.

Censuur

Met Lida, een meisje uit Brno heb ik lang gecorrespondeerd. Tientallen brieven wisselden we uit. Ze vertelde ronduit over de politieke situatie in haar land zonder een blad voor de mond te nemen en dat getuigde van moed. Haar brieven moeten door de censuur zijn geglipt, want de envelop die ik van Alena, mijn penvriendin uit Bratislava, ontving en waarin een grammofoonplaatje van een bekende Tsjechische popartiest was bijgesloten, was door de douane opengemaakt en bereikte mij pas na een week of zes. En dat terwijl Alena het beleid van haar regering de hemel inprees.

Albert Kort in de jaren zeventig.

Aan de correspondentie met beide dames kwam plotseling een einde. Naar de reden kon ik slechts gissen. Hadden ze kennis aan een jongen uit eigen land? Of was het voor Alena mijn pasfoto die ik in een van mijn laatste brieven had meegestuurd? Ik zal het antwoord nooit te weten komen en eerlijk gezegd hoef ik dat ook niet.

Intiemer

De nostalgie naar ouderwetse brieven blijft echter. Een brief leest tenslotte anders dan een berichtje via de sociale media. Het vóelt anders. Het is intiemer, persoonlijker dan een WhatsApp-verjaardagswens. Aan dat laatste maak ik me overigens zelf ook vaak schuldig.

foto boven: De Tsjechische penvriendin van Albert Kort (tweede van rechts in rode trui). Links twee
vrienden van haar (rivalen?) en rechts nog een vriendin. De foto is gemaakt tussen 1975 en
1980 in haar huis/flat. | Foto’s archief Albert Kort