Themakrant Winkelen (editie 8, december 2020)

door Margreeth Ernens-Abrahamse

Terneuzen telde in 1960 16.373 inwoners, het was dus een kleine stad, maar het had een veelzijdige middenstand. Voor alles kon je terecht in Terneuzen: zo waren er een ziekenhuis, een kantongerecht, scholen, een belastingkantoor, een bioscoop, een zwembad, een mooie watertoren, een eigen gemeentepolitiekorps, noem maar op, de stad had het allemaal.

Het winkelend publiek kon vooral terecht in de smalle Noordstraat, waar tot begin jaren zestig nog auto’s doorheen mochten, hoewel het al wel eenrichtingverkeer was. De straat was geplaveid met blauwe kinderkopjes (ofwel kasseien) en had aan weerszijden een stoepje. Verschillende panden hadden markante trapgeveltjes. Iedere middenstander had eigen ideeën over het aanzien van zijn winkel en dat was goed te zien. In de jaren zestig kwamen de enorme winkelruiten in zwang en een flink aantal zaken liet dan ook de pui verbouwen.

De Terneuzense middenstand leefde grotendeels van de schippers die vanaf de Westerschelde door het kanaal van Terneuzen naar Gent voeren en vice versa. Hun tocht voerde dwars door Terneuzen. Zij moesten vaak lang wachten op goed tij om te schutten en hadden dus tijd om inkopen te doen. Niet alleen parlevinker Pijnen bediende de schippers, er waren heel wat bakkers en slagers en heel veel schoenen- en kledingwinkels, en dat allemaal in de binnenstad. Om een paar slagers te noemen: slager Caljouw in de Dijkstraat, slager Schrijver in de Nieuwstraat, slager Ulijn en slager IJsebaert in de Vlooswijkstraat, slager Van Damme in de Dijkstraat en slagerij De Theye in de Axelsestraat.

De meeste bakkers zaten in de Noordstraat, met uitzondering van Smidt’s Bakkerij, die zat in de Nieuwe Diepstraat. In de Dijkstraat zat melkboer Charel van Wijck. Daar kon je Bonazegeltjes sparen en dieren van de boerderij. Melkboer Ruben deed zijn ronde door de binnenstad met paard en wagen, en later met een elektrisch karretje. Ook de schillenboer kwam langs met paard en wagen. Dat paard wist precies waar hij iets lekkers kreeg, en liep op eigen houtje zijn eigen ronde. Op de hoek van de Dijkstraat-Korte Kerkstraat, recht tegenover de Willibrorduskerk, zat een snoepwinkeltje. De twee bejaarde dames wisten precies dat wij op zaterdagmiddag een dubbeltje mochten versnoepen en drongen net zo lang aan tot het helemaal op was. De stad telde een respectabel aantal hotels zoals Monopole, Centraal, Pays Bas, Rotterdam, Ambassadeur (later De Post) en De Milliano. Ook het aantal café’s was enorm, die werden voornamelijk in stand gehouden door passagierende zeelieden.

Wandeling door de jaren zestig

De Noordstraat vanaf de Noordzijde gezien.

Stelt u zich voor dat u halverwege de jaren zestig op een zaterdagmiddag door de Noordstraat wandelt, een straat met winkels waartussen ook nog een paar ‘gewone’ panden staan. De middenstanders wonen vrijwel allemaal boven hun zaak. Het is gezellig druk in ‘de stad’ zoals het centrum wordt genoemd. De fanfare- en drumbandvereniging De Vliegende Hollander maakt de wekelijkse paraderonde, voorafgegaan door de majorettes. Halverwege de Noordstraat staat het draaiorgel, dat vrolijke deuntjes speelt. Voor je de Noordstraat binnenkomt, staat het Patronaatsgebouw, waar geregeld films voor de jeugd worden gedraaid. Het doet ook dienst als Concertgebouw. Er naast staat het garagebedrijf van Visser met een benzinepomp, waar iedereen uit de binnenstad gebruik van maakt. Visser begon na de Tweede Wereldoorlog met de import van Amerikaanse auto’s. Later was hij dealer van Vauxhall, Mercedes Benz en enkele andere dure merken. Daartegenover zit Radio De Kock, een zaak in witgoed, lampen, radio’s en tv’s.

Juwelier Wijffels is nog altijd op dezelfde plek in de Noordstraat te vinden.

Aan het begin van de Noordstraat, (de noordzijde, waar nu C & A gevestigd is) staat de grote muziekhandel van Sonora, waar we onze boeken voor muziekles kopen. Er is veel te zien in deze zaak: er hangen gitaren, violen, blaasinstrumenten en mondharmonica’s, er staan drumstellen en er is een zaaltje waar piano’s en orgels staan. Het is ook dé zaak voor het kopen van LP’s en singeltjes en je kunt er op vrijdag de Top-40-lijst halen. Naast Sonora zit kapper Slot, een echte herenkapper. Tegenover deze zaken is juwelier Wijffels te vinden, met etalages waarin horloges en sieraden liggen te blinken. Wijffels heeft de tand des tijds doorstaan en zit nog steeds op dezelfde plek, Sonora ging in 2018 verder in Hulst.

Landbouwmarkt

De Graanbeurs

In dit rijtje zit ook drankenhandel Jan Kolijn, die vroeger in de Donze Visserstraat zat. Naast kapper Slot is Grandcafé/hotel De Graanbeurs te vinden, een grote zaak die ook uitkomt in de Nieuwstraat. Tot begin jaren zestig is er iedere week een landbouwmarkt in allerlei soorten graan voor de zaak aan de kant van de Nieuwstraat, vandaar ook de naam. Er staan op marktdag ook landbouwmachines in allerlei soorten en formaten opgesteld. Eigenaar Frans van Glansbeek was een markant figuur. ‘Lange Frans’ zoals hij doorgaans werd genoemd, speelde bij evenementen jarenlang de rol van kapitein Willem van der Decken, de Vliegende Hollander. De zaak is er nog steeds. 

De Korte Kerkstraat met aan het eind Hotel Monopole en de Willibrorduskerk

Op de hoek Noordstraat-Korte Kerkstraat-Nieuwstraat is Wolfert gevestigd, een grote winkel in huishoudelijke artikelen: servies, pannen, potten, trapjes, alles kun je er kopen. Je kunt er ook van alles huren voor grote feesten en partijen. In de Korte Kerkstraat, tegenover Wolfert zit de sigarenwinkel van de Bokser ‘voor al uw rokertjes en rokersbenodigdheden’. Op het eind van die straat staat het witte hotel Monopole, met daarachter de Willibrorduskerk en het klooster.

Kunstgebitten

In de Noordstraat, aan de kant van Wijffels, zit ook meubelzaak Dooms. Halverwege de jaren zestig vestigt Jacques Hermans zich in dit pand, een ‘grote’ zelfbedieningssupermarkt, later omgedoopt tot Prijsslag. Daarnaast, op de hoek, zit bakker De Braal. Aan de overkant van dit smalle straatje is groenteboer Klaassen te vinden, waar we dagelijks onze verse groenten en aardappelen kopen. Desgewenst worden die aardappelen in een apparaat geschild en daarna in partjes gesneden. Vervolgens kom je langs kapper De Feijter, die ook barbier is en waar veel heren zich laten scheren. Je kunt er overigens ook terecht om je kunstgebit te laten repareren en om lekkere luchtjes te kopen. Op nummer 83 zit De Schaar, een winkel in jassen en pakken.

Aan deze kant van de straat zit ook bakker Van Strien, op nummer 79. ’s Morgens vroeg halen we daar vers brood in de bakkerij aan de achterkant op de Smidswal. Ik werkte er na schooltijd jarenlang als afwasser van de bladen waarop het gebak in de winkel werd uitgestald. Naast Van Strien staat de Gereformeerde Kerk, met een piepklein pleintje ervoor, waar we leerden rolschaatsen.

De voormalige Gereformeerde Kerk, waarin tegenwoordig restaurant D’Ouwe Kercke is gevestigd

Tegenover Wolfert, op de hoek Noordstraat-Korte Kerkstraat, staat de radiowinkel van De Buck, later Sinke. Wim Sinke werd later fotograaf en deed toen zijn nering in het voormalige Stadhuisje. Halverwege de jaren zestig wordt de radiozaak omgebouwd tot de Kledingbokser, met vriendelijk geprijsde kleding voor het hele gezin. Daarnaast, op nummer 82, is Bloemenhuis Flora te vinden, dat december 1966 verkast naar een groter pand een stukje verderop in de Noordstraat. Naast Bloemenhuis Flora zit de luxe banketbakkerij van De Jonge. Rijnberg’s Handelsbureau is naast De Jonge op nummer 78 gevestigd, een kantoormachine- en kantoormeubelenzaak. De eigenaar placht zich te verplaatsen in een grote lichtblauwe Oldsmobile, een formaat auto waarop de smalle straatjes van de binnenstad nauwelijks zijn berekend. Op nummer 76 zit Verstraeten, een luxe zaak in het topsegment van glaswerk, borden, schalen en kunst.

Spoken in de kelder

Noordstraat 72: Bloemenhuis Flora met achter de winkel een ruime plantenkas

Op nummer 74 zit de kachel- en naaimachinewinkel (Husqvarna) van Stoffels-Risseeuw. Zij wonen naast het statige pand, waarin tandarts Fijn van Draat praktijk houdt, compleet met daghitje met keurig wit schortje voor. In dat pand vestigt Bloemenhuis Flora zich in 1966. In de grote tuin achter het pand wordt een kas neergezet, die aansluit op de winkel. Klanten kunnen in deze nieuwigheid langs een keur van planten lopen om te kiezen.

Volgens overleveringen, hoewel daar veel versies van bestaan, zou nummer 72 het geboortehuis van kapitein Willem van der Decken zijn geweest. In de 19e eeuw werd het pand bewoond door officieren van het garnizoen, die beweerden dat het op zolder en in de kelder spookte. Of het om de geest van de Vliegende Hollander ging, vermeldt de historie niet, in de jaren dat wij er woonden, hebben we in elk geval nooit echte spoken gezien.

De muur van Bonte

Naast de Gereformeerde Kerk zit Geschenkenhuis Versloot. De buurman is Jan Bonte, die zijn banketbakkerij heeft omgebouwd tot de eerste snackbar van Terneuzen: er is geen pui en je kunt er in dat overdekte open deel van het pand dag en nacht snacks als kroketjes en frikandellen ‘uit de muur’ trekken.

Even verderop aan deze kant staat apotheek Haman, een prachtige oude apothekerszaak, waarin de apothekers werken aan tafels, afgeschermd door bewerkte glazen, die in een donker houten frame gevat zijn. Deze zaak is later gesloopt voor nieuwbouw van de apotheek. Dat konden we goed volgen, want inmiddels woonden wij daar pal tegenover.

De Grote Kerk

Naast Haman is naaimachinewinkel Bogaert te vinden, die wordt gerund door het echtpaar Van Vliet. Hun buren zijn de dames Leijbaert, die een zaak in luxe snoepgoed als bonbons hebben. Als je vervolgens linksaf gaat, de Havenstraat in, kom je bij de grote speelgoedzaak van Baaima. Wij kinderen staan daar vaak te kijken naar al dat mooie speelgoed. Links op de Markt zien we het Kantongerecht, met daarachter het Petrus Hondiuslyceum.

Naast Flora is op nummer 74 schoenenzaak de Bata gevestigd, daarnaast de Arend van Jan Kemper, een winkel in schoenen, tassen en lederwaren. In het pand van De Bata zat tot voor kort Smits Warenhuis Unic, dat van alles verkocht: van kruidenierswaren tot aan schoolbenodigdheden toe.

Buurtsuper

Op de hoek Havenstraat-Noordstraat is kruidenier Duerinck te vinden. De zaak wordt in die tijd omgebouwd tot een Albert Heijn, een buurtsuper met zelfbediening, een nieuwe rage. Tegenover Albert Heijn staat de Grote Kerk, in die tijd van de Hervormde Gemeente Terneuzen. Ook deze kerk heeft een klein pleintje, maar het is al groter dan dat van de Gereformeerden. Vloerbedekking en gordijnen kun je kopen bij Jurry, pal naast de kerk. Verderop zit kaasboer Fassaert, tegenwoordig Gastrovino Toine Fassaert. Toine heeft indertijd de zaak van zijn ouders overgenomen. 

Vervolgens kom je bij Apotheek Klasen, ook een grote zaak en iets moderner van opzet dan de oorspronkelijke apotheek van Haman.

Porgy & Bess

Na het steegje dat leidt naar de Lange Kerkstraat zien we Porgy & Bess, het beroemde jazzcafé van Frank Koulen, ‘de neger’, die daarmee Terneuzen op de internationale muziekkaart zet. Zijn vrouw runt brei- en wolwinkel Van de Bruelle, daar pal tegenover. Het naamloze steegje naast het jazzcafé heet tegenwoordig Frank Koulensteeg.

Nog vóór je bij Van de Bruelle komt is daar boekhandel Van de Sande. Aan de achterkant, aan de Brouwerijstraat, zit boekhandel en drukkerij Van Aken. Deze beide zaken doen hun nering nog steeds vanuit hun oorspronkelijke stek. Ook herenmode Voerman-De Pauw is hier te vinden, ‘voor het costuum dat geen confectie meer is’.

Aan deze kant van de Noordstraat zit vervolgens banketbakkerij en tearoom Kavelaars met daarnaast het Stadhuis, dat tot 1972 in gebruik is. Als er een bruidspaar uit het stadhuis komt, staan de mensen rijen dik om te kijken.

Zicht op het voormalige stadhuis

Aan de rechterkant, op de nummers 48-50, zit de schoenenzaak van Wieland. Tegenover het Stadhuis, aan de overkant van de Kersstraat, is de winkel van De Gruyter. De Gruyter heeft, evenals Albert Heijn, een kenmerkende pui, met geglazuurde stenen in de kleuren van de winkelketen. Aan de andere kant van de Noordstraat, tegenover het stadhuis, vinden we respectievelijk de kleine familiesupermarkt VéGé van De Klerk, een winkel in speelgoed en huishoudelijke artikelen, vishandel Neptunus van Van Kolk en een tabakshandel. Daarna kom je bij de grote radio- en televisiezaak van Kramer. Die verkoopt ook wasmachines en koelkasten. Dameskleding Jenny is daar aan de overkant te vinden. Vervolgens zien we op nummer 32 Brillenhuis Meinhardt (voorheen Standaert), waar wij helaas vaste klantjes zijn.

Op nummer 28 zit Harpe-Pieters, een winkel voor baby- en kinderkleding, blouses en beha’s. Het pand loopt door naar de Lange Kerkstraat, waar ze een zaak in visspullen hebben. Naast Harpe is Van der Sloot Schoenen te vinden.

Feest- en Fopartikelen

Aan de overkant, een eindje verderop zit eerst kledingzaak het Bevahuis (‘voor al uw vakkleding’) van Boerbooms, die ook een modezaak in de Kersstraat heeft. Kijk je door de Kersstraat de Markt op, dan valt de winkel in Feest- en Fopartikelen van Van Urk onmiddellijk op. Voor een knallende Oud- en Nieuwviering ga je voor vuurwerk natuurlijk ook naar deze winkel. Van Urk is verder voor veel winkeliers dé etaleur. We kunnen vanaf dit punt ook de molenstomp goed zien.

Een hele oude foto van het pand waarin Radio Tazelaar was gevestigd

Daarna komen we langs kledingzaak Van der Meer. Eigenaar Douwe van der Meer zette zich jarenlang in voor het behoud van een deel van oud-Terneuzen. Hij knapte eigenhandig verschillende pandjes op. Vervolgens staat er een groot pand met een trapgevel: Radio Tazelaar, een zaak in lampen, radio’s en tv’s. Hier huurde mijn vader een zwart/wit televisie toen de Apollo 11 op de maan landde. Dat gebeurde ook toen prinses Beatrix met Claus von Amsberg trouwde. Zulke wereldgebeurtenissen moesten we zo live mogelijk meemaken, vond hij.

Vlak daarnaast staat eerst modehuis Van Dixhoorn en daarna babyhuis Casita, een zaak voor (aanstaande) moeders en baby’s. Ook modehuis Bliek en Modes Casteel zijn hier te vinden.

Na schoenenhandel Van der Sloot kun je rechtsaf de Lange Kerkstraat inslaan, waar schoenmaker Riemens en schilder Hangoor hun zaken hebben. Steek je de Lange Kerkstraat over dan kom je bij de Hema, met daarnaast kledingzaak Smollenaers en het Stoffenpaleis.

Lekkere ijsjes

Ook de boekhandel van Ververs is daar gevestigd. Naast Ververs zit fotozaak Elzinga, bekend van de vele statige foto’s van bruidsparen. Daarnaast is Jamin te vinden, waar je heerlijke ijsjes kunt kopen, van die platte stukken vanille-ijs, waaromheen je zelf wafeltjes moet leggen. Iets verderop is de winkel van Foto But (foto-kino-kunsthandel). Er tegenover, op nummer 5 staat Lunchroom Van Assche. Op de bovenverdieping is hun nieuwe restaurant gevestigd, een zaal die ook verhuurd wordt voor vergaderingen en partijen.

Naye-Verstraten. foto M. van Gelderen

We zijn nu aan het eind van de Noordstraat, vlakbij wat nu de Kop van de Noordstraat heet. Op de hoek Noordstraat-Vlooswijkstraat is de grote meubelzaak van Naeye-Verstraten gevestigd. Naast Naye staat in de Vlooswijkstraat loodgietersbedrijf De Mul, dat grote etalage’s heeft met witgoed. Loop je de Vlooswijkstraat in, dan kom je uit bij boekhandel Littooy, op de kop van de Vlooswijkstraat en Nieuwe Diepstraat. Daar zit ook Sporthandel Van der Sneppen. Aan het begin van de Vlooswijkstraat zit kapsalon Sandrini. Om de wandeling door de Noordstraat af te ronden kun je vervolgens neerstrijken bij café De Vriendschap (links) of café La Belle Vue (aan de rechterkant) om op het terras te genieten van het drukke scheepvaartverkeer.

Met dank aan mijn broers Kees en Rienk, die samen met mij in hun geheugen groeven.

Foto boven: De Noordstraat vanaf de zuidzijde gezien.

Wilt u meer verhalen lezen over Zeeuwse steden en dorpen, kijk dan op Staatspareltjes.nl

Marktdag in Terneuzen. Op de achtergrond het Kantongerecht (links) en het Petrus Hondiuslyceum (midden)

Luchtfoto van Terneuzen in de jaren zestig: de oostelijke kanaalarm met onder de Oostkolk. Achter de Herengracht (rechts) ligt de binnenstad. Midden op de foto de Axelse Brug